Tử phi ngư, an tri ngư chi lạc?

【子非魚，安知魚之樂？】

莊子與惠子游于濠梁之上。 莊子曰∶”魚出游從容，是魚之樂也。”惠子曰∶”子非魚，安知魚之樂？”莊子曰∶”子非吾，安知吾不知魚之樂？”惠子曰∶”吾非子，固不知子矣；子固非魚也，子之不知魚之樂，全矣！”莊子曰∶”請循其本。子曰’汝安知魚樂’云者，既已知吾知之而問吾。吾知之濠上也。”《莊子•秋水》 

PINYIN

zǐ fēi yú，ān zhī yú zhī yuè？

zhuāngzǐ yǔ huì zǐ yóu yú háoliáng zhīshàng。
zhuāng zǐ yuē ∶”yú chū yóu cóngróng，shì yú zhī yuè yě。”
huì zǐ yuē ∶”zǐ fēi yú，ān zhī yú zhī yuè？”
zhuāng zǐ yuē ∶”zǐ fēi wú，ān zhī wú bùzhī yú zhī yuè？”
huì zǐ yuē ∶”wú fēi zǐ，gù bù zhī zǐ yǐ；zǐ gù fēi yú yě，zǐ zhī bù zhī yú zhī yuè，quán yǐ！”
zhuāng zǐ yuē ∶”qǐng xún qí běn。zǐ yuē’rǔ ān zhī yú yuè’yún zhě，jì yǐzhī wú zhī zhī ér wèn wú。wú zhī zhī háo shàng yě。”

PHIÊN ÂM

Tử phi ngư, an tri ngư chi lạc?

Trang Tử dữ Huệ Tử du ư hào lương chi thượng.
Trang Tử viết: “Du ngư xuất du thung dung, Thị ngư lạc dã”.
Huệ Tử viết: “Tử phi ngư, an tri ngư chi lạc?”
Trang Tử viết: “Tử phi ngã, an tri ngã bất tri ngư chi lạc?”
Huệ Tử viết: “Ngã phi tử, cố bất tri tử hĩ. Tử cố phi ngư dã, tử chi bất tri ngư chi lạc toàn hĩ “
Trang Tử viết: “Thỉnh tuần kì bản. Tử viết: nhữ an tri ngư lạc vân giả, ký dĩ tri ngô tri chi nhi vấn ngã. Ngã tri chi hào thượng dã”.

Trang Tử: Thu thủy

Tác giả – Tác phẩm

Sách Trang Tử được coi là tác phẩm triết lý văn học xuất sắc nhất của phái Đạo gia Trung Quốc, có địa vị tương tự như sách Mạnh Tử bên Nho giáo. Tác giả là Trang Chu (369-298 trước CN), phát triển tư tưởng của Lão Tử, chủ trương xuất thế, không ham sống, không ghét chết, không vui buồn, không dụng tâm cải tạo việc đời, coi phải, trái, xấu, tốt, sang, hèn đều như nhau…Sách gồm 33 thiên chi làm 7 thiên “Nội thiên“, 15 thiên “Ngoại thiên” và 11 thiên “Tạp thiên“, trong đó phần “Nội thiên” có tính nhất trí cao hơn và được nhiều học giả coi như là phần chính thức do Trang Tử (Trang Chu) viết. Bài trên đây trích trong đoạn cuối thiên “Thu Thủy” (thuộc ngoại thiên), luận về tính chủ quan của nhận thức con người đối với sự vật bên ngoài.

TỪ NGỮ

Huệ Tử: người cùng thời với Trang Tử
Hào lương: cầu trên sông Hào (sông Hào ở phía đông bắc huyện Phượng Dương tỉnh An Huy)
Du: cá du (một loại cá trắng)
Thung dung: thong thả
Tuần: noi theo, men theo
Nhữ: ông, bác, mày…(đại từ nhân xưng ngôi thứ ha)

NGỮ PHÁP

An: sao, làm sao (phó từ biểu thị phản vấn)
Cố: vốn, vốn dĩ (phó từ)
Vân giả: cái gọi là

DỊCH NGHĨA

Bác không phải cá, sao biết niềm vui của cá?

Trang Tử cùng Huệ Tử dạo chơi trên cầu sông Hào.
Trang Tử nói: “Cá du ra chơi thong thả, đó là niềm vui của cá”
Huệ Tử đáp: “Bác không phải cá, sao biết được niềm vui của cá?”
Trang Tử nói: “Bác không phải tôi, sao biết tôi không biết niềm vui của cá?”
Huệ Tử nói: “Tôi không phải bác, không biết bác đã đành. Nhưng bác vốn không phải cá, thì hẳn là bác không biết được niềm vui của cá”.
Trang Tử nói: “Xin nói lại từ gốc. Bác hỏi tôi sao biết được niềm vui của cá, thế là bác đã biết tôi biết mà hỏi tôi. Tôi thì biết điều đó ở trên sông Hào nầy”.

Trần Văn Chánh dịch